Monument Meistaking 1943

Mijn pake, die werkte bij zuivelfabriek De Eendracht in Marssum, vertelde wel eens dat ze in de oorlog ooit de melk weg hadden laten lopen in de sloten, als protest tegen een maatregel van de Duitsers. Pas jaren later, toen hij al was overleden, raakte ik geïnteresseerd in dit verhaal en kwam erachter dat het de Molkestaking in april-mei 1943 betrof. Elders wordt het de April-mei staking genoemd, of, wanneer de protestacties iets later begonnen, de Meistaking. Iedereen kent de Februaristaking, maar de April-meistaking, die misschien even heldhaftig was, vond vooral plaats op het platteland en is relatief onbekend.
Half november van dit jaar kom ik in de Appèlbergen, niet ver van Glimmen, een aangrijpend monumentje tegen voor slachtoffers van de Meistaking.

Monument in de Appèlbergen

Molkestaking

Aanleiding voor deze staking is de aankondiging, eind april 1943, van generaal Christiansen, bevelhebber van het Duitse bezettingsleger, dat alle Nederlandse dienstplichtige militairen terug moeten in krijgsgevangenschap. De verontwaardiging is groot. In Hengelo, bij de machinefabriek van Stork, begint een staking die zich al snel uitbreidt over het hele land. Het is een plattelandsstaking, die in Friesland de annalen zal ingaan als de Molkestaking, omdat vooral de boeren geen melk meer leveren aan de zuivelfabrieken en de medewerkers van zuivelfabrieken de wel geleverde melk weg laten lopen in de sloten. De stakingen beginnen op 29 april en eindigen op 7 mei.

Standrecht

De Duitsers voeren als tegenreactie het standrecht in. Dat betekent dat men zonder vorm van proces kan worden doodgeschoten. Dat gebeurt ook. De Duitsers nemen nog meer harde maatregelen. Mannelijke studenten die weigeren een loyaliteitsverklaring te ondertekenen, moeten zich melden voor tewerkstelling in Duitsland. Vierduizend gehoorzamen, de rest duikt onder. Ook mannen die geboren zijn tussen 1920 en 1924 moeten zich melden voor de arbeidsinzet.

Richtingaanwijzer

Monument in de Appèlbergen

Als ik tijdens een fietstocht van Haren richting Zuidlaren bij paviljoen Appèlbergen koffie heb gedronken, zie ik ineens een groen uitgeslagen richtingaanwijzer die verwijst naar een monument voor de Meistaking 1943. Ik loop een eindje het bos in en kom bij een vennetje waar op een grote, bijna hartvormige steen, een aantal namen staan. Op de linker plaquette staat onder vijftien namen: 'Zij liggen in dit veenmoeras begraven, maar zijn nooit gevonden'. Op de rechter staan negentien namen en ‘Bij deze plek zijn zij in 1945 teruggevonden en elders begraven’.

Steen met plaquettes

Vermisten terugvinden

Op de website www.4en5mei.nl/oorlogsmonumenten lees ik het verhaal achter het monument. De Duitsers hebben in de drie noordelijke provincies zestig mensen gedood om de staking neer te slaan. Van 34 werd het lichaam meegenomen naar een onbekende plek. Deze plek was hier, bij het Grote Veen, in de Appèlbergen, een voormalig militair oefenterrein. Eind 1945 zijn er negentien slachtoffers gevonden. Er zijn diverse pogingen gedaan om alle vermisten terug te vinden, zelfs nog in 1991 hebben de Koninklijke Luchtmacht en de Technische Universiteit hier bodemonderzoek gedaan, maar niets gevonden. Ook niet in 2003, toen delen van het moeras werden drooggelegd.

Het monument is in 2004 onthuld en gemaakt door Paul Engberts, met een zwerfkei die uit het Drentse aarde is gehaald, zodat de namen van de slachtoffers uit het moeras zijn gehaald.