Sleutels tot de hemelpoort en een strijdbare leeuw

In 2001 schreef ik 'Wapenfeiten', een boekje over de stadswapens van een aantal Zuid-Hollandse steden. In het boekje staan ook wandelingen langs de stadswapens.

Het wapen van Leiden

In zilver beladen met twee sleutels van keel, geplaatst en sautoir. Het wapen gedekt met eene kroon met vijf fleurons, alles van goud en vastgehouden door twee leeuwen van keel.

Stadswapen op de Korenbeurs

Midden in Leiden staat de Pieterskerk, tegenwoordig een multifunctioneel gebouw, maar eens een belangrijk godshuis. De Pieterskerk is de oudste parochiekerk van de stad. In 1121 lieten de graven van Holland een kapel bouwen die door de Utrechtse bisschop Godebald werd gewijd aan de apostel Petrus. Hiermee werd Petrus de beschermheilige van Leiden en kon zijn symbool - twee gekruiste sleutels - ook het symbool van de stad worden.

Petrus wordt sleutelhouder genoemd omdat in de Bijbel staat dat Jezus hem zei: “Ik zal u geven de sleutels van het Koninkrijk der Hemelen” (Mattheüs 16:19). De paus voert ook een wapen met twee schuin gekruiste sleutels, de ene van goud, de andere van zilver.
De sleutels van het huidige Leidse stadswapen zijn rood op een wit schild, dat wordt vastgehouden door een rode leeuw met opgeheven zwaard. Officieel is het wapenschild zilverkleurig.

Stadswapen op poortje Breestraat

Strijdbare leeuw

In 1816 werd het wapen van Leiden vastgesteld, zoals in de aanhef omschreven, door de Hoge Raad van Adel. Na de Tweede Wereldoorlog, in 1948, wendde het stadsbestuur zich tot de koningin met het verzoek het wapen te veranderen. Aanleiding was een brief van de Vereniging Oud-Leyden, die het college van B&W voorstelde het oude wapen weer toe te passen, dat stond op de stadszegels die vanaf 1587 werden gebruikt. Op deze zegels werd het schild niet vastgehouden door twee leeuwen, maar door een enkele leeuw met een geheven zwaard, een zogenaamde strijdbare leeuw.

De vereniging schreef: “Langen tijd, tot in de 18^e eeuw komt het oude voor, tot het ongemerkt gewijzigd werd in het wapen met de twee rustig, contemplatief zittende dieren, hetgeen ook zeker overeenkwam met den geest des tijds. Doch thans, na 5 jaar strijd en ontbering waarvan helaas het einde nog niet in zicht is, zou het martiale wapen een beter in het tijdperk passend merk zijn.” Verder stelde de vereniging voor, omdat Rotterdam en Amsterdam na de oorlog een wapenspreuk hadden gekregen, ook het aloude Leidse devies weer in ere te herstellen: ‘Haec Libertatis Ergo’ - Dit omwille van de vrijheid. Deze spreuk stond na het beleg van Leiden (1574) op het noodgeld dat toen werd gebruikt, als symbool voor het verzet tegen de Spanjaarden. Met het invoeren van de spreuk op het wapen wilde de Vereniging Oud-Leyden het verzet in de Tweede Wereldoorlog, waarin de Leidse Universiteit zo'n grote rol had gespeeld, gedenken.

Stadswapen op de Lakenhal

Burgemeester en Wethouders gaven tekenaar J.P. van der Drift, die ook het wapen van Amsterdam had getekend, opdracht een nieuw wapen met strijdbare leeuw te ontwerpen. Op 25 januari 1950 ondertekende koningin Juliana het Koninklijk Besluit waarbij het wapen van de gemeente Leiden werd vastgesteld. Om de bevolking ook kennis te laten maken met het nieuwe wapen, liet de gemeente kaarten drukken met een afbeelding.

De strijdbare leeuw met zwaard en wapenschild heeft lange tijd het briefpapier van de gemeente getooid. In de jaren zeventig werd het beeldmerk gestileerd naar de smaak van de tijd, maar leeuw en zwaard waren nog steeds herkenbaar. Tegenwoordig is de leeuw eruit verdwenen. Ook nu weerspiegelt de tijdgeest zich in het beeldmerk van Leiden: de sleutels zijn geplaatst in een open deur die symbool staat voor de gastvrijheid van de stad.