Castelo de Garcia D’Ávila – cultureel erfgoed in Brazilië

Naast de ruïne staat een zeshoekige kapel waarvan de witte muren schreeuwen om een likje verf. De akoestiek binnen is indrukwekkend, maar het is de vraag of er wel eens een zanger of muziekensemble gebruik van maakt. Binnen zijn de muren okerkleurig met oranjebruine randen. Het gewelf boven het altaar is beschilderd als een jacobsschelp.

De kapel

Casa da Torre

Ruïne en kapel staan op een heuvel aan de overig vlakke kust ten zuiden van het toeristische plaatsje Praia do Forte, in de Braziliaanse deelstaat Bahia. Het is een strategische plek, ooit gekozen door de Portugees Garcia D’Ávila, die zijn bezit wilde verdedigen tegen invallen van Hollanders en Spanjaarden.  Garcia D’Ávila was de rechterhand van de Tome de Souza, de eerste gouverneur van Brazilië. Hij mag met recht een grootgrondbezitter worden genoemd, het stuk land waarvan hij de eigenaar was besloeg maar liefst 800.000 km2, zo’n tien procent van Brazilië. In 1551 liet hij op de heuvel een toren bouwen, het eerste Portugese militaire gebouw in Brazilië. Vanaf de toren kon, met vuursignalen, worden gecommuniceerd met schepen.

Van de toren is niets meer over, maar het huis wordt, naast Castelo de Garcia D’Ávila, ook wel Casa da Torre genoemd. Naast de toren werd een gefortificeerd huis gebouwd. Waarschijnlijk is de naam Praia do Forte te herleiden tot dit fort. Het fort was het vertrekpunt van veel expedities naar de binnenlanden van het noordoosten van Brazilië.

Tekening van de toren

Opgravingen

Tussen 1999 en 2010 heeft de Fundação Garcia D’Ávila ervoor gezorgd dat de ruïne en de kapel werden gerestaureerd en toegankelijk gemaakt voor bezoekers. Het terrein is nu vele malen kleiner dan in de zestiende eeuw: tien hectare.

Via een metalen trap klimmen we, mijn Braziliaanse metgezel Marcio en ik, naar de eerste verdieping en bewonderen het uitzicht: hoge kokospalmen en de Atlantische Oceaan.

In het grasveld voor de ruïne lopen we langs opgravingen die resten van stenen muren laten zien. Hoorde dit bij het castelo? Was hier een woonhuis? Vragen die onbeantwoord blijven, want in de expositieruimte zijn enkel verbleekte foto’s van de opgravingen te zien en een paar artists impressions waarop we Portugese soldaten ontwaren.

Palmen en de oceaan

Archeologische vindplaats

Bij de entree van het terrein van Castelo de Garcia D’Ávila staat een portiershok met een portier die toegangskaartjes verkoopt en even verderop staat een mooi bezoekerscentrum. Maar bij de bar kun je niets kopen, in het gedeelte dat bestemd is om producten te verkopen die gemaakt zijn door de lokale bevolking, zien we alleen houten zeilbootjes in de vitrine en de archeologische vondsten in de expositieruimte staan te verstoffen.

Marcio weet dat er een informatieve video bestaat. We gaan zitten in de audiovisuele ruimte en op ons verzoek haalt een van de suppoosten de film. Na enig gepruts krijgt hij de apparatuur aan de praat. Het commentaar bij de film is in het Portugees en wordt niet vertaald. Het enige wat ik versta is, dat dit een van de grootste archeologische vindplaatsen is van Brazilië.

Bootjes in vitrine

Erfgoed toegankelijk maken

Het Castelo de Garcia D’Ávila is een mooi voorbeeld van waarom er structurele ondersteuning nodig is om erfgoed toegankelijk te maken. Niet alleen voor toeristen uit eigen land, maar ook voor buitenlandse toeristen. Ik weet dat Brazilië urgentere problemen heeft om op te lossen, maar toch lijkt het me mooi als hier een tentoonstelling is die me – in het Engels – het verhaal vertelt van Garcia D’Ávila, van de torre en het castelo, van de Hollanders die de kust van Bahia belagen en van de teloorgang van het huis. En dat er afspraken worden gemaakt met de hotels en pousadas in Praia do Forte en dat er bussen zijn die toeristen vervoeren van Praia do Forte naar hier. Per slot van rekening is dit een van van de grootste archeologische vindplaatsen van Brazilië.

Entree terrein

Ficus als amfitheater

En tot slot wil ik klassieke concerten in de kapel en theatervoorstellingen onder de meer dan een eeuw oude Ficus Guapa. Want eigenlijk is deze grillige en indrukwekkende boom het mooiste wat het terrein te bieden heeft. Met zijn enorme takken vormt de Ficus een half amfitheater waar het publiek kan zitten op een lange halfronde stenen bank. Wordt dit prachtige natuurlijke theater ooit als zodanig gebruikt? Marcio weet alleen dat het bezoekerscentrum in de avonden vooral wordt verhuurd voor bruiloften en partijen.

Ficus Guapa vormt amfitheater

Met dank aan Marcio Nogueira die de informatie uit de video voor me vertaalde.